İçindekiler
Rasyonalizasyon Ne Demek?
Rasyonalizasyon, bireylerin veya grupların, davranışlarını, düşüncelerini ya da duygularını mantıklı ve kabul edilebilir bir şekilde açıklamaya çalıştıkları psikolojik bir savunma mekanizmasıdır. Bu süreçte, kişi gerçek nedenleri bilinçdışında gizler ve yerine daha makul ve toplum tarafından kabul edilebilir nedenler üretir. İlk olarak Sigmund Freud tarafından savunma mekanizmalarından biri olarak tanımlanan rasyonalizasyon, insanların rahatsızlık veren duygularla başa çıkmasına yardımcı olabilir.
Rasyonalizasyonun Özellikleri
Rasyonalizasyonun temel özelliklerinden biri, bireyin bilinçli bir şekilde yaptığı bir eylemin ardındaki gerçek motivasyonları fark etmemesidir. Bunun yerine, eylemin arkasındaki nedenleri daha uygun bir biçimde ifade etmeye çalışır. Bu süreç, bireyin kendini suçluluk veya utanç gibi olumsuz duygulardan korumasını sağlar. Örneğin, bir öğrencinin başarısız bir sınavdan sonra, “Zaten öğretmen adil bir değerlendirme yapmadı,” demesi bir rasyonalizasyon örneği olabilir. Burada, başarısızlığın gerçek nedeni çalışmamış olmak olabilirken, öğrenci bu gerçeği kabul etmek yerine dış faktörleri suçlar.
Rasyonalizasyonun Türleri
Rasyonalizasyon iki ana şekilde ortaya çıkar:
- Tatlı Limon Rasyonalizasyonu: Kişi, elde ettiği bir sonucu veya durumu daha olumlu göstermeye çalışır. Örneğin, bir kişi istediği bir işe alınmadığında, “Aslında o iş benim için uygun değildi,” diyerek durumu kabullenebilir.
- Ekşi Üzüm Rasyonalizasyonu: Kişi, ulaşamadığı bir hedefi ya da sahip olamadığı bir şeyi değersizleştirir. Örneğin, “O araba zaten çok pahalı ve gereksiz,” diyen bir kişi, aslında o arabayı satın almayı arzuluyor olabilir.
Psikolojik ve Sosyal Boyutlar
Rasyonalizasyon, bireysel ve toplumsal düzeyde farklı şekillerde etkiler yaratabilir. Bireysel düzeyde, kişinin benlik saygısını korumasına yardımcı olurken, uzun vadede gerçek sorunlarla yüzleşmesini engelleyebilir. Toplumsal düzeyde ise, grup davranışlarını anlamada önemli bir yer tutar. Örneğin, bir grup, başarısız bir projeyi “Zaten şartlar çok zordu,” diyerek açıklayabilir. Bu tür durumlar, grup içi uyumu artırabilir, ancak sorumluluk almayı zorlaştırabilir.
Rasyonalizasyonun Olumsuz Etkileri
Rasyonalizasyon kısa vadede fayda sağlasa da, uzun vadede bireyin gerçeklerle yüzleşmesini ve sorunlarla başa çıkmasını engelleyebilir. Bu durum, kişinin kişisel gelişimini durdurabilir ve hataların tekrarlanmasına neden olabilir. Örneğin, sürekli olarak başarısızlıklarının nedenlerini dış faktörlere bağlayan bir kişi, kendi davranışlarını sorgulamaz ve geliştirme fırsatlarını kaçırır.
Sonuç
Rasyonalizasyon, bireylerin zorlayıcı durumlarla başa çıkmalarına yardımcı olan doğal bir savunma mekanizmasıdır. Ancak, bu mekanizmanın sık kullanımı, bireyin gerçeklerden uzaklaşmasına ve kendi gelişim potansiyelini sınırlandırmasına yol açabilir. Bu nedenle, bireylerin bu mekanizmayı fark etmeleri ve gerçek nedenlerle yüzleşmeleri önemlidir.
Kaynakça
Freud, S. (1936). The Ego and the Mechanisms of Defence. London: Hogarth Press.
Baumeister, R. F., & Vohs, K. D. (2004). Handbook of Self-Regulation: Research, Theory, and Applications. New York: Guilford Press.
Cramer, P. (2006). Protecting the Self: Defense Mechanisms in Action. New York: Guilford Press.
Ahmet BÜYÜKABACI
Çalışma alanları sırasıyla kişilik bozuklukları, bireysel psikoterapi, çift terapisi ve danışmanlığı, cinsel terapi ve danışmanlığı, şirket içi ve kurum eğitimleridir